De huidige Participatiewet sluit onvoldoende aan bij wat bijstandsgerechtigden nodig hebben om volwaardig mee te kunnen doen in de samenleving. Nieuw onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) onderstreept de noodzaak om de Participatiewet fundamenteel te herzien.

Deze wet regelt sinds 2015 de bijstand en heeft als voornaamste doel zoveel mogelijk mensen aan het werk te helpen. Gemeenten richten zich vooral op mensen die relatief makkelijk naar werk begeleid kunnen worden. Maar veel bijstandsgerechtigden kampen met meerdere problemen. De nieuwe Participatiewet moet volgens zich het SCP dan ook niet alleen richten op werk en inkomen, maar beter aansluiten op het leven van mensen met een bijstandsuitkering en hun problematiek.

Multiproblemen
Uit het onderzoek Een brede blik op de bijstand, dat nog net voor een grote commissievergadering over de Participatiewet in de Tweede Kamer is verschenen, blijkt dat mensen met een bijstandsuitkering relatief vaak met allerlei problemen in het dagelijks leven kampen. Zij hebben bijvoorbeeld beperkte administratieve vaardigheden en een klein sociaal netwerk. Daarnaast is er economische problematiek als schulden of weinig inkomen. Ook hebben veel mensen in de bijstand gezondheidsproblemen. Door deze stapeling van problemen kunnen bijstandsgerechtigden minder actief meedoen in de samenleving en voelen zij zich vaker eenzaam.

Bij elkaar genomen vormen twee grote groepen (‘ouderen met alleen een basis-/vmbo-opleiding en gezondheidsproblemen’ en ‘mensen met ggz- en schuldenproblematiek’) samen driekwart van de bijstandsgerechtigden (resp. 48% en 30%). Zij verblijven langer in de bijstand dan andere groepen.

Ondersteuning
Een deel van de bijstandsgerechtigden kan – eventueel met ondersteuning – weer aan het werk, maar een aanzienlijk deel van deze mensen heeft problemen waardoor een betaalde baan niet realistisch is, aldus het SCP. Daarom zou er ook aandacht moeten zijn voor ondersteuning die niet direct gericht is op het krijgen van betaald werk.

De ondersteuning die mensen met een bijstandsuitkering wordt geboden verschilt per gemeente. Het SCP noemt bijvoorbeeld ondersteuning bij maatschappelijke participatie, zoals vrijwilligerswerk, of alternatieve vormen van werk, zoals beschut werk. In de praktijk zetten gemeenten deze vormen van ondersteuning al in, maar de Participatiewet lijkt hier nu onvoldoende ruimte en middelen voor te bieden.

Blik en doel verbreden
Met zijn kwantitatieve onderzoek wil het SCP de blik op de problematiek van mensen in de bijstand verbreden. En dus: het doel van de Participatiewet verbreden.

Samengevat komen de onderzoekers met de volgende aandachtspunten:

  • Breng de brede ondersteuningsbehoefte in kaart
  • Stem het instrumentarium af op de brede ondersteuningsbehoefte
  • Stem beleidskaders op elkaar af
  • Focus niet alleen op betaald werk

Voor wat het laatste betreft: een brede blik wil niet zeggen dat de focus op de uitstroom naar betaald werk zou moeten verdwijnen. ‘Het blijft immers belangrijk voor mensen dat zij kunnen deelnemen aan de arbeidsmarkt en zo zelf in hun levensonderhoud kunnen voorzien en meedoen aan de samenleving’, stellen de onderzoekers naast hun verbeterpunten op andere domeinen. Hun rapport wil een eerste opstap zijn voor verder onderzoek naar de ondersteuning van mensen met multiproblematiek in de Participatiewet.

Tekst: Klaas Salverda Bron: SCP